CHÙA TÂY THIÊN

      

CHÙA TÂY THIÊN Còn gọi là Tây Thiên Thiền Tự  西天禪寺 là ngôi chùa Thiền 禪 thờ tự theo chính phái Đại Thừa, có cấu trúc theo kiểu thức của chùa làng Việt Nam.

Theo con số thống kê năm 1938 của làng Sơn Đình huyện Tam Dương, tỉnh Vĩnh Yên thì trong chùa thờ 10 pho tượng cổ bằng gỗ sơn son. (xem AJ. 1/11 Viện Nghiên cứu Hán Nôm Hà Nội-xã Sơn Đình) và 5 văn bản chữ Hán thuộc các loại hình sau đây:

Về bia kí có 3 bia:

1. Tam Đảo Sơn Tây Thiên thiền tự 三島山西天禪寺, lập năm Chính Hòa  25  nhà Lê  (1704). Thác bản Viện Nghiên cứu Hán Nôm Hà Nội No. 14742 – 43.

2.Tam Đảo Sơn Tây Thiên tự trùng tu lập thạch bi kí. 三島山西天寺重修立石碑記, lập năm Long Đức thứ 2 nhà Lê (1733). Thác bản No. 14761 – 62.

3. Trong chùa cón có tấm bia về Thánh Mẫu núi Tam Đảo Tây Thiên tự Thánh Mẫu miếu bi kí 西天寺聖母廟碑記, lập năm Duy Tân Quý sửu (1913) nhà Nguyễn. Thác bản No.14744 – 45.

Còn có 2 văn bản về đồ tự khí là:

1. Tây thiên tự chung 西天寺鍾 là bài minh ghi trên chuông cùa Tây Thiên. Thác bản No. 14746.

2. Tây thiên tự khánh 西天寺磬 là bài minh ghi trên chiếc khành có trong chùa. Thác bản No. 14748 – 49.

Tiếc rằng hiện nay trên chùa chỉ còn lại hai bia là các bia Long Đức và bia của năm Duy Tân. Còn thì đều đã thất lạc cả.

Theo các thư tịch cổ về niên đại xây dựng , các tài liệu địa chí đều khẳng định không rõ dựng từ đời nào. Khoảng các đời Chính Hoà (1680-1705), Bảo Thái (1720-1729) nhà Lê, nhiều lần có tu sửa, dựng bia nay hãy còn. Không thấy sách Đại Việt Sử Kí Toàn thư chép gì về ngôi chùa này. Mãi tới đời vua Tự Đức triều Nguyễn ở thế kỉ 19 mới thấy sách “Khâm Định Việt Sử Thông Giám Cương Mục” ghi vào năm Đinh mùi dưới triều vua Lê Dụ tông năm Bảo Thái thứ 08 ( 1727)vắn tắt như thế này: Khi tuổi đã về già, Trịnh Cương đi tuần du không có tiết độ. Nhiều lần sai bọn hoạn quan chia nhau đi sửa dựng các chuà ở núi Độc Tôn và Tây Thiên để phòng bị khi đi du ngoạn.

Như vậy là ngôi chùa được xây dựng từ rất lâu năm về trước, đến năm này thì được triều đình cho tu sửa lại. Tuy nhiên đã có những lần tu sửa chùa Tây Thiên từ trước đó, vào năm Chính Hoà thứ 24 đời vua Lê Hi tông đã có đợt tu sửa. Sau đó đến năm Long Đức thứ 02 đời vua Lê Đế Duy Phường là  năm Kỉ  sưủ (1733), lại có tu sửa. Theo nôi dung bia lập năm Long Đức ,Sư Tăng trụ trì lúc đó là ông Thị Nội giám Nghiêm Thọ bá Nguyễn Viết Ninh, người xã Đông Lâu, huyện Yên Phong, phủ Từ Sơn, đạo Kinh Bắc nước Đại Việt ta xuất gia tu Phật, đổi tên là Tì khưu Huệ Minh, tên chữ là Như Hiền thấy cảnh chùa tan hoang đã không đành tâm, mới phát lời công đức , chiêu tập các Tăng đến cùng tu phúc. Lấy búa đập đá núi xây thành thiên cung vách vàng, huy hoàng trở thành bảo điện. Về quy mô và thế địa chùa, đàng sau điện là một vùng non nước rộng sâu kết thành hoa sen chín tòa. Phía trước có hai gò chiêng trống, các gò họp thành gác phượng. Bên ngoài có cửa Tam quan cho mọi người đi lại vào ra.  Bên trong thì trên điện trang nghiêm, như chim tư cách, như thuý đang bay, thật rực rỡ thay chẳng khác đài xưa y hệt. Thật là ơn đức dồi dào, hiển nhiên như mới. Ai lên đến nơi, không thể không lưu luyến, thấy cảnh vật bây giờ rất mới, vậy mà cảnh vật rỡ ràng như xưa, chẳng khác nào vạn cổ đến nay, đất trời dựng lại, đất trời trường tồn mãi mãi. Công đức ấy ví bằng núi cao, bền chặt, không thay đổi. Quả phúc nhiều khác tựa nước sông, trăm đời không dịch chuyển, vạn đời còn trông thấy.

Tấm bia lớn là bia tạo năm Long Đức 2 còn lại ở chùa Tây Thiên. Tấm bia nhỏ là bia lập năm Duy Tân.

Bài kí văn bia lần tu sửa năm này (Long Đức thứ 2 =1733) viết phần mở đầu có đoạn mô tả về cảnh trí Tây Thiên: 

蓋聞

天地覆載之間惟佛道為最大人世護持之力必陰務而有興粵觀古跡名藍莫若西天勝境禪月停停千里照依然兜率乾坤心花灼灼四時開恍爾蓬來日月收拾一壺世界渾無半點塵埃景清幽物亦清幽坦坦途通羽客趣玄妙道同玄妙凌凌跡絕凡間視瓊林仙跡則西天其第一松林也寔乃鍾靈標異國壽民祈之所焉豈可區區拳石視之哉扁曰三島山西天寺正所以表南天勝景古跡名藍也 . 

Cái văn,

Thiên địa phúc tải chi gian, duy Phật đạo vi tối đại. Thế tượng hộ trì chi lực, tất âm vụ nhi hữu hưng. Việt quan cổ tích danh lam, mạc nhược Tây Thiên thắng cảnh:

Thiền nguyệt đình đình thiên lí chiếu, y nhiên đâu suất càn khôn; Tâm hoa chước chước tứ thời khai, hoảng nhĩ bồng lai nhật nguyệt. Thu thập nhất hồ thế giới, hồn vô bán điểm trần ai; Cảnh thanh u, vật diệc thanh u, thản thản đồ thông vũ khách. Thú huyền diệu đạo đồng huyền diệu, lăng lăng tích tuyệt phàm gian, thị quỳnh lâm Tiên tích, tắc Tây Thiên đệ nhất tùng lâm dã. Thực nãi chung linh tiêu dị, quốc thọ dân kì chi sở yên. Khởi khả dĩ khu khu quyển thạch thị chi tai. Biên viết : Tam Đảo sơn Tây Thiên thiền tự. Chính sở dĩ biểu Nam Thiên thắng cảnh cổ tích danh lam dã.

Nghĩa là:

Từng nghe,

Đem lại phúc ở trong cõi giời đất chỉ có đạo Phật là lớn lao hơn cả. Sức mạnh giúp đỡ cho đời, chỉ có việc âm là có công. Trải xem cổ tích danh lam tất phải kể đến Tây Thiên thắng cảnh:

Trăng Thiền dừng dừng nghìn dăm chiếu, như xưa vây bọc đất trời; Lòng sao rộn rã bốn mùa vui, chẳng thể khác cảnh Tiên ngày tháng.Thu vào một bầu thế giới, hồn không gợn bụi trần ai: Cảnh thanh u, vật cũng thanh u, rộng rãi thẳng thông đường đạo sĩ. Thú sâu kín đạo cùng sâu kín, nào xem nền cũ còn đâu, nhìn khắp lượt dấu Tiên, quả trong chốn tùng lâm, Tây Thiên đứng hàng bậc nhất. Thật rõ thiêng liêng khác lạ, nước thọ dân cầu sở chính là đây, đâu phải nhỏ nhoi như nắm tay ném đá. Nên mới đặt là Chùa Thiền Tây Thiên núi Tam Đảo , một cổ tích danh lam dưới trời Nam vậy!

  Công việc tu sửa chùa hoàn thành mới soạn bài minh để truyền lại về sau. Bài “minh” có câu:

粵 從 開 闢

二 氣 流 行

相 望 巍 業

一 帶 青 青

名 山 三 島

永 鎮 鳳 城

即 心 即 佛

是 色 是 形

          Việt tòng khai tịch,

          Nhị khí lưu hành,

Tương vọng nguy nghiệp

Nhất đái thanh thanh

Danh sơn Tam Đảo

Vĩnh trấn phượng thành

Tức “Tâm”, tức “Phật”

Thị sắc, thị hình.

Nghĩa là:

Trời cao mở vận

Hai khí lưu hành

Đối nhau nên nghiệp

Một giải xanh xanh

Núi đẹp Tam Đảo

Lầu phượng mãi thành

Là “Tâm”, là “ Phật”

Rõ có nên hình.

 Chuà được xây dựng cùng khuôn viên đền Mẫu Tây Thiên ở độ cao 530m trên núi Thạch Bàn có quy mô như vậy, nhưng rồi chỉ hơn 200 năm sau đã đổ nát. Lời khai về ngôi chùa Tây Thiên năm 1938 của dân thôn Sơn Đình cho hay: Thôn Sơn Đình có một ngôi đền Tây Thiên và chùa Tây Thiên là nơi linh từ và danh lam thắng cảnh nhất hạt Tam Dương.

Đền ( và chùa) này làm ở trên dãy núi Tam Đảo, từ thôn Sơn Đình vào tới đền chùa phải trèo qua năm quả núi xa độ 6 cây số mới tới….

Vì lâu đời như thế, nên nhiều chỗ đổ nát, mà dân thôn Sơn Đình nghèo và ít người không thể chữa được. Nên năm Bảo Đại thứ 12 (1937) có viên chánh tổng tổng Thượng Đạt là Hà Trọng Tuy, người làng Liễn Sơn huyện Lập Thạch xin với dân để tập phúc chữa lại, chữa theo kiểu mới, làm đền và chùa liền nhau (chung một đốc mái). Một bên đền, một bên chùa. Chùa cũ 01 gian.

Trong số văn bản cổ , có đôi câu đối viết về Phật:

東 土 青 年 開 智 慧

西 天 紅 日 照 光 明

Đông Thổ thanh niên khai trí tuệ 

                                      Tây Thiên hồng nhật chiếu quang minh.                                                                                                                          

          Nghĩa là:

          Cõi xuân Đông Thổ mở  trí tuệ

          Mặt trời Tây Thiên chiếu sáng soi.

Chữ “Đông Thổ” là chỉ về đất đai đời Đường Trung Quốc nơi xuất xứ vua Đường cử đoàn sứ giả sang Tây Thiên đất Phật lấy Kinh trong truyện Tây Du Kí.

Viết về nhân thế có câu:

山 名 也 歷 代 帝 王 瞻 大 佛

水 靈 馬 萬 民 族 性 仰 洪 恩

Phiên âm.

Sơn danh dã lịch đại đế vương chiêm đại Phật.

Thủy linh mã vạn dân tộc tĩnh ngưỡng hồng ân.

Nghĩa:

Núi nổi danh, đời các đế vương đều về thăm Phật.

Suối thiêng đó, vạn họ trong dân tộc hưởng ơn to.

Ở vế đối có cụm từ “Thủy linh mã”, nghĩa là dòng nước thiêng có từ móng ngựa cào, có xuất xứ từ chữ “mã pháo tuyền”, được bảng nhãn Lê Quý Đôn ở thế kỉ 18 giải thích như sau: “Ở phía tây bắc chân thành Ninh Minh tỉnh Quảng Tây (Trung Quốc) có “Mã pháo tuyền” (Suối ngựa cào), còn gọi là “Thái tử tỉnh” (Giếng Thái tử). Ở đây nước trong và ngọt, đựng vào bình để hàng tuần không biến vị, uống nước ấy có thể làm tiêu hết chứng độc. Các sứ giả (nước ta .LKT.) đi cống sau khi qua cửa quan (Tức Mục Nam quan. LKT.) đến Minh Giang, lên thuyền, phải chứa ngay nước suối ấy đủ dùng cho đến Lạng Sơn, không dám uống nước sông Bằng Tường. Tương truyền rằng Trấn Nam vương (Thoát Hoan, thái tử nhà Nguyên. LKT.) đi đánh Chiêm Thành quân sĩ uống nước Minh Giang đều bị bệnh. Sau cầu thần thì thấy ngựa lấy chân cào đất, nước suối vọt ra, cho nên gọi là “Mã pháo tuyền” (nghĩa là ngựa lấy móng chân cào đất, có nước ở dưới đất chảy ra như suối. LKT.).

Ở khu vực Tây Thiên núi Tam Đảo có suối Bát Nhã, tức là “Bát Nhã tuyền”  般 若泉 , (Chữ Bát nhã là dịch từ âm tiếng Ấn Độ là Prajna trong ngôn ngữ Xăng-xcơ-ri nghĩa là “trí tuệ”) tức dân gian gọi là “Suối Giải Oan”.   Đó là những sự tích ẩn ý trong vế đối kể trên vì theo quan niêm chỉ có đức Phật mới có trí tuệ này, mà Tây Thiên núi Tam Đảo là nơi đất Phật.

Quả đáng là:

一 日 懇 求 十 方 佛

年 年 心 念 九 重 天

Nhất nhật khẩn cầu thập phương Phật

Niên niên tâm niệm cửu trùng thiên.

Nghiã là:

Hàng ngày khẩn cầu mười phương Phật

Hàng năm tâm niệm chín tầng giời.

Cùng trong khuôn viên chùa là khu tháp mộ của ba vị Thiền sư từng trụ trì đã viên tịch ở nơi đây. Có danh hiệu là:

罔 山 禪 師            Võng Sơn Thiền sư.

          菊 溪 禪 師            Cúc Khê Thiền sư.

覺 靈 我                  Giác Linh Ngã.

Xưa kia là mộ đất. Từ năm 1993, Sở VH-TT&TT tỉnh Vĩnh Phúc, sau khi đã xây dựng xong Chùa Tây Thiên mới, tách khỏi khuôn viên “Đền chùa liền nhau” đã xây dựng khu bảo tháp mới liền chùa Tây Thiên, và di các di cốt của 03 vị Thiền sư nhập vào bảo tháp với nghi lễ trang trọng.

 Mộ tháp ba vị Thiền sư.

         

Từ đây, mong sao được yên tĩnh để khách thập phương lên du lãm Tây Thiên đến với Phật, nơi cội nguồn và phát tích của Phật giáo dòng Thiền Việt Nam được tịnh tâm thả hồn tưởng về “trời Tây”, và đắm mình vào cảnh trí thiên nhiên Tây Thiên kì thú.

Nơi mà:

地 控 三 邊 橫 一 帶

山 連 七 縣 鬱 千 盤

               

Địa khống tam biên hoành nhất đái

          Sơn liên thất huyện uất thiên bàn.  

          (Dưới lũng ba bề non một dải

          Liền trong bẩy huyện ngổn ngang trông)

          Cùng đồng thời:

九 曲 回 溪 山 百 轉

獨 高 峰 半 是 西 天

Cửu khúc hồi khê sơn bách chuyển

          Độc cao phong bán thị Tây thiên.

          (Chín suối chầu về trăm núi lượn

          Chừng cao nửa ngon ấy Tây Thiên)

          Đó là cảm nhận của thi sĩ Cao Bá Quát từ thế kỉ 19 khi ông từng trèo đèo , vượt suối đến với Tây Thiên, đến với Phật tự.

         

                                                Sơn Đông tháng 5 năm 2013.

                                                                   LKT

Địa chỉ:

Thôn Quan Tử xã Sơn Đông huyện Lập Thạch tỉnh Vĩnh Phúc.

ĐT.  02113828069.

D Đ.  0984550547.

Email:  thuyenlk@gmail.com