Bài thơ của Trần Nguyên Hãn làm khi đi bán
dầu ở chợ Bạch Hạc.
Trần Nguyên Hãn
thuộc dòng dõi các vua Trần, chắt của quan tư đồ Trần Nguyên Đán, quan tể tướng
trều vua Trần Nghệ Tông (1370-1372). Vì những biến loạn cuối triều Trần, nên
cha mẹ ông lánh loạn lên địa đầu ấp Đông Sơn (nay thuộc xã Sơn Đông huyên Lập Thạch) và sinh ông ở đó. Vào ngày
01 tháng 02 năm Canh ngọ (1390).
Năm 1418, ông
tham gia cuộc khởi nghĩa Lam Sơn, do Bình Định Vương Lê Lợi khởi xướng, được cử
giữ chức quan tư đồ, coi công việc nội chính. Khi dẹp xong giặc Minh, năm 1428,
ông được phong chức tả tướng quốc. Xin về hưu, ông mất ngày 16 tháng 02 năm Kỉ
dậu (1429), hưởng dương 39 tuổi.
Thời giặc Minh
đô hộ nước ta, trăm họ lầm than, ông luôn nuôi chí cứu đời giúp dân. Thường vẫn
đi bán dầu ở chợ Bạch Hạc (nay thuộc
thành phố Việt Trì tỉnh Phú Thọ) để tìm người đồng chí.
Tương truyền, một
lần qua bến đò cửa sông Đáy, vào một nhà hàng bè, ông được mời ăn cơm, Thấy
trong mâm có bát canh con trai trai, ông cảm khái mà làm bài thơ. Đời vẫn truyền
như sau:
蚌 詩
Bạng thi
有一蚧鱗浮水上 Hữu nhất giới lân phù thủy thượng
非螺非嚦其名蚌 Phi loa phi lịch kì danh bạng
含珠帶甲武文才 Hàm châu đái giáp vũ văn tài
噴浪吞波河海量 Phún lãng thôn ba hà hải lượng
既倒狂瀾出力扶 Kí đảo cuồng lan xuất lực phù
方升紅日傾心向 Phương thăng hồng nhật khuynh tâm hướng
江湖處處總知名 Giang
hồ xứ xứ tổng tri danh
彼鷸勢孤安敢抗 Bỉ
duật thế cô an cảm kháng.
Dịch là:
Thơ con trai trai.
Trên sông nổi một vật gì
Không ốc, không hến ắt thì đúng
trai
Hạt châu ngậm, áo giáp ngoài
Tài kiêm văn võ ít ai sánh bì.
Quản gì mưa nắng thị uy
Hướng đông lòng vẫn kiên trì hôm
mai
Bón phương nổi tiếng anh tài
Cò kia cô thế ngày dài đứng trông.
Sưu tầm tại Sơn
Đông năm 1962.
